Wie beschermt de beschermde vesting Oudeschans?

Het bestuur van de Stichting Vesting Oudeschans doet al bijna twee jaar haar uiterste best, maar het lijkt helaas niet te lukken om een industrieel complex van vier, door middel van doorgangen, aan elkaar geschakelde loodsen aan de rand van de Oost-Groningse vesting tegen te houden.

In het magazine Vesting! 2022 stond een artikel met de veelzeggende titel ‘Beschermd maar toch bedreigd!’. De vesting Oudeschans, sinds 1991 beschermd dorpsgezicht, is één van de laatste grensvestingen in open landschap. De vesting ligt, al eeuwen, als een oase in het prachtige, vlakke, open Groningse landschap. Het nu nog unieke open schootsveld zal door de bouw van de loodsen aan de zuidkant van de vesting over een breedte van ongeveer honderdzestig meter, dat is even breed als de dorpskern van Oudeschans lang is, en een hoogte van ongeveer 15 meter volledig afgesloten worden: eeuwig zonde!

Voorzitter Renske Lambeck gaf in het artikel aan zich grote zorgen te maken. De zorgen zijn sindsdien, ondanks het beroep dat de Stichting Vesting Oudeschans bij de Raad van State instelde, enorm toegenomen.

Door het ingestelde beroep bleken er, volgens de gemeente Westerwolde, vijf fouten en omissies in het op 10 november 2021 door de gemeenteraad aangenomen gewijzigde bestemmingsplan te staan. De gemeente sloeg aan het herstellen, dat is lopende de bodemprocedure toegestaan: daar is niks mis mee, maar … Eén van de punten in het aan de gemeenteraad voorgestelde herstelbesluit betrof archeologie. In het aangenomen bestemmingsplan ontbrak een archeologisch toetsingskader. Het toetsingskader zou alsnog worden opgenomen in het nieuwe bestemmingsplan.

Tijdens de inspraak die de Stichting Vesting Oudeschans op de gemeentelijke commissievergadering op 1 juni jongstleden deed, werden talloze vragen over het voorliggende herstelbesluit gesteld. Onder andere over wat het archeologische toetsingskader precies in zou gaan houden. Zou er daadwerkelijk archeologisch onderzoek gedaan worden of zou het blijven bij de mogelijkheid om onderzoek te kunnen doen? Wanneer zou er, als er onderzoek gedaan zou worden, mee gestart worden en wanneer zou het onderzoek afgerond zijn? Zou het mogelijke onderzoek bijtijds afgerond zijn, zodat alle raadsleden op 22 juni een weloverwogen beslissing zouden kunnen nemen op het voorliggende herstelbesluit? De Stichting Vesting Oudeschans gaf tijdens de inspraak uitdrukkelijk aan dat het, mede gezien de hoeveelheid bijzondere archeologische vondsten waarmee het Vestingmuseum Oudeschans tot de nok gevuld is, een vereiste zou zijn dat er uiterst zorgvuldig omgegaan zou moeten worden met het rijke cultuurhistorische gebied rondom de vesting. Het gebied waarvoor de gemeente toestemming gaf om de voor de bouw van de loodsen benodigde ruim veertienhonderd betonnen palen in de grond te slaan. Tijdens de commissievergadering gaf de wethouder aan dat er absoluut geen nader archeologisch onderzoek nodig was omdat de archeologische verwachting van het gebied, volgens de IKAW-kaart, laag was.

De gemeente Westerwolde verliet zich op een sterk verouderde IKAW-kaart: Indicatieve Kaart Archeologische Waarden. Volgens deze kaart was de archeologische waarde van het gebied laag. Bijna alle Nederlandse gemeentes lieten, omdat de kaart sterk verouderd is, zelf hun gemeente archeologisch in kaart brengen. Vier procent van de gemeentes, waaronder de gemeente Westerwolde, deed dat ondanks herhaaldelijke verzoeken van de Stichting Vesting Oudeschans niet.

Op 22 juni werd het herstelbesluit door de gemeenteraad aangenomen. Daarna werden op dezelfde avond, in opvolging van de op 16 maart 2022 gehouden gemeenteraadsverkiezingen, de nieuwe wethouders benoemd.

In de tussentijd maakte de Stichting Vesting Oudeschans bezwaar tegen de op 4 februari 2022 door de gemeente Westerwolde verleende omgevingsvergunning. Door het gemaakte bezwaar ontving de Stichting Vesting Oudeschans een uitnodiging om op 13 juni te verschijnen voor een hoorzitting van de onafhankelijke bezwaarschriftencommissie. De verleende omgevingsvergunning was tot de beslissing die burgemeester en wethouders op het advies dat de bezwaarschriftencommissie naar aanleiding van de hoorzitting zou geven nog niet onherroepelijk. Ondanks dat zagen de inwoners van Oudeschans, waarvan 83% tegen de bouw van de loodsen is, vanaf 23 juni vrachtwagens met enorme betonnen palen af en aan door de vesting rijden. Op 28 juni om 16.00 uur werd, onaangekondigd, begonnen met het heien van de ruim veertienhonderd palen. De vesting stond 2,5 week te trillen op haar grondvesten. De Stichting Vesting Oudeschans maakte er een opname van die op 29 juni naar de gemeente en naar alle raadsleden werd gestuurd: ‘Bedankt!’

In Oudeschans woont een zeer gerenommeerde en alom gerespecteerde archeoloog: Ko Lenting. Hij werd op 27 juli bezocht door een, door de gemeente Westerwolde ingehuurde, beleidsadviseur Ruimtelijke Ontwikkeling. De beleidsadviseur vertelde dat de gemeente een misstap had begaan, het was niet goed gegaan, de gemeente was in gebreke gebleven, alles met betrekking tot archeologie was verkeerd gegaan. Het archeologisch onderzoek moest alsnog, op kosten van de gemeente, uitgevoerd worden. Dezelfde middag stuurde de beleidsadviseur, op aandringen van Ko Lenting, een memo die het college op 26 juli naar de gemeenteraad verzond en hij nodigde het bestuur van de Stichting Vesting Oudeschans uit voor een inhoudelijk overleg.

In de memo staat dat het nieuwe college vanaf 22 juni werd bijgepraat op het dossier ‘Oudeschans, Dijkwal 1 en 2’. Het juridisch kader archeologie werd in de memo geschetst. De Wet Ruimtelijke Ordening bepaalt dat gemeentes in de toelichting bij een bestemmingsplan een beschrijving moeten opnemen van de wijze waarop met de in het gebied aanwezige cultuurhistorische waarden en in de grond aanwezige of te verwachten monumenten rekening is gehouden. Dit gebeurt vaak aan de hand van een archeologische verwachtingenkaart. Op basis van een dergelijke kaart en bijbehorende regels wordt duidelijk hoe om te gaan met archeologie bij bodemingrepen. Bij het ontbreken van een dergelijke kaart moet specifiek bureauonderzoek gedaan worden. Het doel van het bureauonderzoek is om de archeologische verwachting van het specifieke gebied te formuleren. Op basis van deze verwachting kan vervolgonderzoek worden ingesteld.

Bij de specifieke situatie Dijkwal 1 en 2 staat in de memo, dat de gemeente Westerwolde niet beschikt over een actuele archeologische verwachtingenkaart. Daarom moet door middel van bureauonderzoek inzicht worden verkregen in de mogelijk aanwezige waarden in de grond. Voor het bestemmingsplan ‘Oudeschans, Dijkwal 1 en 2’ is dit niet vroegtijdig en afdoende gebeurd. Maar, er is in de memo, ook “goed” nieuws te lezen: ‘Mede naar aanleiding van de ingestelde beroepen en de verhandelingen tijdens de commissie- en raadsvergadering wil de gemeente duidelijkheid verkrijgen over mogelijke archeologische waarden in het plangebied. Daarom is in juni opdracht gegeven voor een bureauonderzoek. Hieruit volgt dat verkennend booronderzoek wordt aanbevolen.’

Wat niet in de memo staat, is dat het bureauonderzoek dat op 1 juni volgens de wethouder absoluut niet nodig was, al op 16 juni vrijgegeven werd. Volgens het bureauonderzoek is de archeologische waarde van het gebied middelhoog in plaats van laag! Wat ook niet in de memo staat, is dat de toenmalige wethouder het op 16 juni vrijgegeven bureauonderzoek niet met de gemeenteraad deelde. Daardoor namen de raadsleden op 22 juni op basis van incomplete informatie de beslissing op het herstelbesluit! In de memo staat ook niet dat het heien van de ruim veertienhonderd palen op 28 juni begon terwijl de gemeente, of in ieder geval de toenmalige wethouder, er op dat moment al twee weken van op de hoogte was dat het gebied van middelhoge archeologische waarde is. De gemeente en de raadsleden waren, door de opname, vanaf 29 juni op de hoogte van de start van het heien. De gemeente had toen, als ze ingegrepen had, door middel van het graven van proefsleuven fatsoenlijk en ordentelijk archeologisch onderzoek kunnen laten doen. In plaats daarvan werden er, omdat de ruim veertienhonderd palen in de grond zaten, zeer plaatselijk proefboringen gedaan.

Wat wel in de memo staat, is dat de gemeente Westerwolde, ‘om de juridische basis met betrekking tot archeologie op orde te hebben en daarmee de kans op herhaling te voorkomen, opdracht heeft gegeven voor het opstellen van een actuele en gemeente dekkende archeologische waarden en verwachtingen kaart. De verwachting is dat dit kader voor 1 januari 2023 is opgeleverd.’ Dat vindt het bestuur van de Stichting Vesting Oudeschans mooi, prachtig zelfs, maar het is voor de vesting Oudeschans precies twee jaar te laat…

Tijdens de eerste gemeentelijke commissievergadering na het zomerreces sprak de Stichting Vesting Oudeschans weer in. Er werd een samenvatting van het bovenstaande gegeven. Hetgeen werd ingesproken werd ook, per post, naar alle politieke partijen, de voormalige wethouder en de huidige wethouder verzonden.

Gedateerd op 28 september ontving de Stichting Vesting Oudeschans, per post, het op 5 september uitgebrachte advies van de onafhankelijke bezwaarschriften commissie en het daarop door burgemeester en wethouders van de gemeente Westerwolde genomen besluit. De commissie adviseert het door de Stichting Vesting Oudeschans gemaakte bezwaar gedeeltelijk gegrond te verklaren. Burgemeester en wethouders besloten het advies van de commissie niet op te volgen en daarmee het bezwaar ongegrond te verklaren. Daardoor werd de op 4 februari verleende omgevingsvergunning onherroepelijk.

Op 29 september vond het gesprek tussen de beleidsadviseur Ruimtelijke Ordening en het bestuur van de Stichting Vesting Oudeschans plaats. De huidige wethouder nam, onaangekondigd, ook deel aan het opzienbarende gesprek. De Stichting Vesting Oudeschans vroeg aan de wethouder of hij op het moment van het herstelbesluit, toen hij nog raadslid was, niet graag volledig geïnformeerd had willen zijn. Ja, natuurlijk had hij dat graag gewild, maar de voormalig wethouder zal er persoonlijke redenen voor gehad hebben om de gemeenteraad niet te hebben geïnformeerd, zei de wethouder. De Stichting Vesting Oudeschans gaf aan het een erg vreemde gang van zaken te vinden dat een wethouder persoonlijke redenen zou kunnen hebben om een onderzoek achter te houden waarvoor de gemeente opdracht had gegeven. Juist omdat de uitkomst van het onderzoek essentieel was voor de door de gemeenteraad te nemen beslissing met betrekking tot het herstelbesluit. De Stichting Vesting Oudeschans adviseerde de wethouder om contact op te nemen met de voormalige wethouder zodat hij aan hem zou kunnen vragen wat de reden was voor het niet met de gemeenteraad delen van het onderzoek. De huidige wethouder gaf aan dat niet te zullen doen. De Stichting Vesting Oudeschans gaf aan dat de wethouder, in zijn functie als huidige wethouder, ook zou moeten willen weten waarom het met betrekking tot het archeologische onderzoek was verlopen zoals het was verlopen. Hij zou de onderste steen boven moeten willen hebben en zou ook daarom contact op moeten nemen met de voormalige wethouder. De huidige wethouder gaf nogmaals aan dat niet zullen doen, maar de gemeente wilde wel graag transparant zijn. Dat deed voor het bestuur van de Stichting Vesting Oudeschans, zowel letterlijk als figuurlijk, de deur dicht.

Ondertussen is het booronderzoek voltooid: er werden bij de zeer, zeer plaatselijke proefboringen geen archeologische vondsten gedaan en de huidige wethouder liet in de pers weten dat er gelukkig geen archeologische waarden zijn verstoord….. Vanaf dinsdag 1 november jongstleden rijden de betonauto’s af en aan. We zijn er in Oudeschans letterlijk misselijk van…..

Hartelijke groeten van het bestuur van de Stichting Vesting Oudeschans:
Annemiek Kamsma, Elles Dost, Marga Nieland, Marja Romkema, Petra Koorn, Renske Lambeck en Wilma Fonteijn
www.vestingoudeschans.com
Luchtfoto header: Koos Boertjens/Noordinbeeld.nl

Tekst: Renske Lambeck (portretfoto Petra Fens)